جزئیات دخل و خرج خانوارهای ایرانی

حمیدرضا اسلامی منوچهری- گزارش نتایج بررسی بودجه خانوار در مناطق شهری ایران در سال 1388 از سوی بانک مرکزی منتشر شد.

این گزارش که هزینه و درآمد خانوارهای ساکن مناطق شهری ایران در 75 شهر و 8هزار و 617 خانوار نمونه را بررسی کرده نشان می‌دهد که در سال مورد بررسی، متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار شهری حدود 127 میلیون و 139 هزار ریال (ماهانه حدود 10 میلیون و 595 هزار ریال) بوده که نسبت به سال قبل از آن 1/10 درصد افزایش داشته است. در سال مورد بررسی متوسط درآمد پولی و غیرپولی ناخالص سالانه یک خانوار شهری هم حدود 123 میلیون و 949 هزار ریال (ماهانه حدود 10 میلیون و 329 هزار ریال) اعلام شده که 8/71 درصد آن را درآمد پولی ناخالص و 2/28 درصد آن را درآمد غیرپولی تشکیل داده است. بنابراین گزارش، در سال 1388 کل درآمد پولی و غیرپولی ناخالص خانوار نسبت به سال قبل از آن 5/9درصد افزایش داشته است. میزان افزایش درآمد پولی ناخالص خانوار معادل 7/11 درصد و درآمد غیرپولی 3/4 درصد بوده است. به این ترتیب در سال 1388 خانوارهای ایرانی در دخل و خرج خود 3 میلیون و 190 هزار ریال کسری بودجه داشته‌اند. از کل مبلغ هزینه‌های خانوار حدود 30 میلیون و 168 هزار ریال معادل 7/23 درصد سهم گروه هزینه خوراکی‌ها و آشامیدنی بوده که نسبت به سال 1387 معادل 8/9 درصد افزایش داشته است.
یافته‌های این بررسی موید آن است که در بین درآمدهای پولی ناخالص خانوار، درآمد از مزد و حقوق بخش دولتی و عمومی 5 درصد، درآمد از مزد و حقوق بخش خصوصی 8/9 درصد، درآمد از مشاغل آزاد غیرکشاورزی 9/1 درصد، درآمدهای متفرقه 4/36 درصد و درآمد حاصل از فروش کالاهای دست دوم 4/7 درصد نسبت به سال قبل از آن افزایش و درآمد از مشاغل آزاد کشاورزی کاهش داشته است.
همچنین نتایج این بررسی نشان می‌دهد که در بین درآمدهای غیرپولی، بیشترین سهم (معادل 79 درصد) به ارزش جاری مسکن شخصی (مالک‌نشین) اختصاص داشته که معادل 3/22 درصد از کل درآمدهای پولی و غیرپولی را تشکیل داده است. درآمدهای پولی شامل درآمد از مزد و حقوق (بخش دولتی و خصوصی)، درآمد از مشاغل آزاد (کشاورزی و غیرکشاورزی)، درآمدهای متفرقه و درآمد حاصل از فروش کالاهای دست دوم می‌شود.
درآمد غیرپولی هم عبارت است از ارزش اجاری مسکن شخصی در برابر خدمت و رایگان و همچنین ارزش کالاها و خدمات در برابر مزد و حقوق، رایگان، تولید برای مصرف در خانه از محل کسب کشاورزی و غیرکشاورزی. بررسی هزینه‌های خانوار در سال 1388 نشان می‌دهد از کل مبلغ 127 میلیون و 139 هزار ریال هزینه کل سالانه، 7/23 درصد (حدود 30 میلیون و 168 هزار ریال) سهم گروه هزینه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها بوده که نسبت به سال 1387 معادل 8/9 درصد افزایش داشته است. در بین اقلام گروه هزینه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها، بیشترین سهم از کل هزینه ناخالص معادل(3/6 درصد) متعلق به هزینه انواع گوشت بوده و پس از آن به ترتیب هزینه میوه‌های تازه با 5/4 درصد، آرد، رشته و غلات با 6/2 درصد، شیرو فرآورده‌های آن و تخم پرندگان با 5/2 درصد و سبزی‌های تازه با 4/2 درصد، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. نتایج این بررسی‌ همچنین نشان می‌دهد که 4/31 درصد از کل هزینه ناخالص یک خانوار (حدود 39 میلیون و 879 هزار ریال) در سال 1388 مربوط به گروه هزینه مسکن، آب،‌ برق، گاز و سایر سوخت‌ها بوده که نسبت به سال قبل از آن 4/4 درصد افزایش داشته است. براساس نتایج این بررسی از کل هزینه‌های ناخالص خانوار، 1/5 درصد به گروه بهداشت و درمان، 6/11 درصد به گروه هزینه حمل و نقل، 3/2 درصد به گروه هزینه ارتباطات، 7/2 درصد به گروه هزینه تفریح و امور فرهنگی، 2/2 درصد به گروه هزینه تحصیل، 2/2 درصد به گروه هزینه رستوران و هتل، 8 درصد به گروه هزینه کالا‌ها و خدمات متفرقه اختصاص داشته است. یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که در مقایسه با سال 1387، هزینه گروه‌های بهداشت و درمان 9/23 درصد، حمل و نقل 5/10 درصد، تفریح و امور فرهنگی 5/22 درصد، تحصیل 7/7 درصد، رستوران و هتل 7/14 درصد و کالاها و خدمات متفرقه 1/17 درصد افزایش و هزینه گروه ارتباطات 4/1 درصد کاهش داشته است.
بعد خانوار
در سال مورد بررسی، بعد خانوار (متوسط تعداد افراد) 76/3 نفر بود که نسبت به سال قبل از آن کاهش داشته است. توزیع خانوارها بر حسب تعداد افراد نیز نشان می‌دهد که خانوارهای یک نفری 8/5 درصد، دو نفری 2/15 درصد، سه نفری 7/23 درصد، چهارنفری 8/27 درصد، پنج نفری 4/15 درصد، شش نفری 9/6 درصد، هفت نفری 3 درصد، هشت نفری 3/1 درصد، 9 نفری 5/0 درصد و ده نفری و بیشتر 4/0 درصد از کل خانوارها را به خود اختصاص داده‌اند.
تحصیلات
در سال 1388 توزیع افراد شش ساله و بیشتر خانوارها بر حسب میزان سواد نشان می‌دهد که 4/12 درصد بی‌سواد، 6/1 درصد قادر به خواندن و نوشتن، 21 درصد دارای تحصیلات ابتدایی، 7/46 درصد دارای تحصیلات راهنمایی و متوسطه و 3/18 درصد دارای تحصیلات دانشگاهی بوده‌اند.
براساس نتایج این بررسی‌، افراد با تحصیلات ابتدایی و راهنمایی و متوسطه در مقایسه با سال 1387 کاهش و درصد افراد بی‌سواد، قادر به خواندن و نوشتن و با تحصیلات دانشگاهی افزایش داشته است.
اشتغال
نتایج این بررسی گویای آن است که در بین افراد شش ساله و بیشتر خانوارها 8/29 درصد شاغل، 9/3 درصد بیکار (درصد افراد بیکار با نرخ بیکاری متفاوت است.) 4/9 درصد با درآمد بدون کار، 4/25 درصد محصل، 3/26 درصد خانه‌دار و 2/5 درصد متعلق به سایر گروه‌ها بوده‌اند.
طبق یافته‌های فوق، سهم افراد شاغل و محصل در مقایسه با سال 1387 کاهش و سهم افراد بیکار، با درآمد بدون کار و خانه‌دار افزایش داشته است.
نحوه تصرف مسکن
بررسی نحوه تصرف محل سکونت خانوارها در سال مورد بررسی نشان می‌دهد که 5/65 درصد از خانوارها در مسکن شخصی (مالک‌نشین)، 9/24 درصد در مسکن اجاره‌ای، 1/1 درصد در مسکن در برابر خدمت و 5/8 درصد در مسکن رایگان سکونت داشته‌اند.
بررسی تسهیلات محل سکونت خانوارها در سال 1388 نیز نشان می‌دهد که حدود 5/98 درصد خانوارها از آب لوله‌کشی، 6/99 درصد از برق، 4/90 درصد از گاز شهری، 2/33 درصد از سیستم فاضلاب شهری، 1/91 درصد از تلفن، 6/96 درصد از آشپزخانه، 98 درصد از حمام، 8/70 درصد از کولر ثابت، 4/10 درصد از سیستم حرارت مرکزی (شوفاژ)، 2/1 درصد از پکیج و 1/4 درصد از انباری بهره‌مند بوده‌اند.
لوازم زندگی مورد استفاده خانوارها
نتایج بررسی بودجه خانوارهای ایرانی در سال 1388 حاکی است: 6/36 درصد خانوارها در این سال از اتومبیل شخصی، 19 درصد از موتورسیکلت، 8/16 درصد از دوچرخه، 7/67 درصد از چرخ خیاطی، 4/60 درصد از رادیو ضبط و ضبط صوت، 6/13 درصد از رادیو، 1/99 درصداز تلویزیون، 8/58 درصد از ویدئو، 1/41 درصد از رایانه، 8/14 درصد از دوربین فیلمبرداری، 66 درصد از یخچال، 3/69 درصد از فریزر، 8/53 درصد از پنکه، 99 درصد از اجاق گاز، 1/89 درصد از جاروبرقی، 78 درصد از ماشین لباسشویی و 7/86 درصد از تلفن همراه، استفاده‌ کرده‌اند.
هزینه و درآمد در استان‌ها
بررسی متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار ساکن در مناطق شهری استان‌های مختلف نشان می‌دهد که استان تهران با حدود 177 میلیون و 371 هزار ریال (ماهانه حدود 14 میلیون و 781 هزار ریال) بیشترین و استان سیستان و بلوچستان با حدود 81 میلیون و 731 هزار ریال (ماهانه حدود 6 میلیون و 811 هزار ریال) کمترین هزینه را به خود اختصاص داده‌اند. از نظر متوسط درآمد ناخالص سالانه یک خانوارشهری، استان تهران با حدود 179 میلیون و 239 هزار ریال (ماهانه حدود 14 میلیون و 937 هزار ریال) بیشترین و استان خراسان شمالی با حدود 77 میلیون و 344 هزار ریال (ماهانه حدود 6 میلیون و 444 هزار ریال) کمترین درآمد را دارا بوده‌اند.
کسری بودجه خانوار طی 10 سال گذشته
گزارش بانک‌ مرکزی از متوسط درآمد و هزینه خالص خانوارهای ایرانی طی سال‌های 1379 تا 1388 نشان می‌دهد که طی 10 سال موردنظر، هر ساله میزان هزینه‌های خانوار نسبت به درآمدهای آن بیشتر بوده است. براساس این بررسی، مجموع درآمدهای پولی و غیرپولی خالص سالانه یک خانوار ایرانی در سال 1379 معادل 23 میلیون و 571 هزار و 895 ریال بوده است. در حالی که میزان درآمد یک خانوار ایرانی در سال 1388 به رقم 116 میلیون و 679 هزار و 610 ریال افزایش یافته است. متوسط هزینه خالص سالانه یک خانوار ایرانی در سال 1379 معادل 27 میلیون و 171 هزار و 256 ریال و این رقم در سال 1388 معادل 119 میلیون و774 هزار و 381 ریال گزارش شده است.