پرواز زمستانی اوراق مشارکت

دنیای اقتصاد – اقدام شورای پول و اعتبار نسبت به اصلاح بسته پولی در سال گذشته، با استقبال صاحبان سرمایه‌های خرد مواجه شده و بخشی از نقدینگی موجود به سمت خرید بیشتر ابزارهای پولی نظیر اوراق مشارکت رفته است؛ آمار نشان می‌دهد که در سال 90 دولت توانسته حدود 15 هزار میلیارد تومان جذب منابع از طریق اوراق مشارکت صورت دهد؛ همچنین از میزان 12 هزار و 500 میلیارد تومان گواهی سپرده منتشر شده حدود 10 هزار و 500 میلیارد تومان به فروش رسیده است و فروش 84 درصدی را بر جای گذاشته است. اما نکته مهم، خیز بی‌سابقه فروش اوراق مشارکت، تنها در یک و نیم ماه پایانی سال گذشته بوده ؛ یعنی درست در زمانی که بسته پولی سال 90 در شورای پول و اعتبار مورد بازنگری قرار گرفت. این استقبال گسترده از اوراق مشارکت پس از اصلاح بسته پولی 90، در حالی صورت گرفته که پیش از آن فروش اوراق مشارکت تنها در سطح بسیار پایینی باقی مانده بود. کارنامه موفق اصلاح بسته‌پولی در حالی رخ داده است که برخی دیدگاه‌های مخالف با اصلاح بسته پولی معتقد بودند: «افزایش نرخ سود نمی‌تواند به جذب منابع کمک کند.»

پیامد اصلاح نرخ سود ابزارهای پول
جذب 15 هزار میلیارد تومان نقدینگی در 50 روز
گروه بازار پول - آمار‌ها و ارقام از انتشار و فروش اوراق مشارکت پس از اصلاح بسته پولی در بهمن ماه سال قبل و بالا رفتن نرخ سود این ابزار تامین مالی دولت، نشان‌دهنده آن است که افزایش جذابیت به طرز قابل توجهی در فروش اوراق مشارکت منتشر شده تاثیرگذار بوده است. بر این اساس با اصلاح بسته پولی و بالا رفتن نرخ سود اوراق مشارکت تا 20 درصد حدود 4 هزار و 200 میلیارد تومان از اوراق منتشر شده به فروش رفته است. این در واقع نشان‌دهنده فروش 46 درصدی اوراق مشارکت در سال 90 است.
در نتیجه در حالی که در شش ماه اول سال 90 تنها 3 درصد از آن یعنی معادل 12 میلیارد تومان به فروش رسیده بود، در نیمه دوم سال و با اعمال تغییرات در بسته یک جهش 43 درصدی در فروش اوراق بوجود آمد و فروش اوراق تا 4 هزار و 200 میلیارد تومان بالا رفت که نشان‌دهنده رشد خارق العاده 35 هزار درصدی در نیمه دوم سال گذشته است.
هر چند این عملکرد در فروش اوراق مشارکت در حالی رقم خورده است که دولت در بودجه سال 90 پیش‌بینی 34 هزار میلیارد تومان تامین مالی را از طریق فروش اوراق مشارکت انجام داده بود. در نتیجه 12 درصد از پیش‌بینی دولت در بودجه سال 90 در عمل به تحقق رسید. هر چند خود این تحقق 12 درصدی پیش‌بینی دولت بیشتر به تصمیم بانک مرکزی در افزایش نرخ سود در وقت‌های اضافه سال 90 برمی‌گردد.
آمار فروش گواهی سپرده اما توفیق بیشتری را نشان می‌دهد. بر این اساس از حدود 12 هزار و 500 میلیارد تومان گواهی سپرده منتشر شده برای بانک‌های دولتی، خصوصی و خصوصی شده به میزان 10 هزار و 500 میلیارد تومان، یعنی حدود 84 درصد، به فروش رسیده است. در نتیجه بانک مرکزی پس از افزایش نرخ سود در بسته پولی توانسته است در سال 90 حدود 15 هزار میلیارد تومان توسط ابزارهای تامین مالی خود جذب منابع انجام دهد. کارنامه تامین مالی بانک مرکزی در فروش اوراق مشارکت در سال پیش و قبل از بالا رفتن نرخ سود بسیار ضعیف بود. در دوره اول سال که نرخ سود اوراق مشارکت بر اساس بسته اولیه بانک مرکزی و در سطح یک درصد بالای نرخ سود سپرده‌ها تعیین شده بود، تنها 3 درصد این اوراق به فروش رسید. بانک مرکزی در مرحله اول تغییر در بسته پولی نرخ سود اوراق مشارکت را به تنهایی تا 17 درصد بالا برد. هرچند این تصمیم نیز چندان کارساز نبود و نرخ فروش را نهایتا تا 13 درصد بالا برد.
فروش 46 درصدی اوراق مشارکت
فروش اوراق در سال 90 با افت و خیزهای نسبتا عمیقی روبه‌رو بود. در حالی که بر اساس بودجه سال 90 مقدار قابل توجهی از تامین مالی دولت از طریق انتشار اوراق پیش‌بینی شد،‌ ‌عملا در بیش از نیمی از سال عملکرد فروش اوراق بسیار ضعیف بود. آمارها و ارقام از فروش اوراق مشارکت در سال 90 نشان می‌دهد که از میزان 9 هزار و 200 میلیارد تومان اوراق منتشر شده در این سال، میزان تقریبی 4 هزار و 200 میلیارد تومان به فروش رسید که نشان‌دهنده فروش 46 درصدی است. در دوره اول از سال نرخ سود اوراق مشارکت 1 درصد بالای نرخ سود سپرده‌ها تعیین شده بود. اما از آنجایی که نرخ سود سپرده‌ها در نسخه اولیه بسته پولی سال 90 در نتیجه سیاست‌های دولت برای پایین آوردن هزینه تولید و در نتیجه تورم در اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها به میزان قابل توجهی پایین تعیین شده بود، ‌نرخ اوراق نیز جذابیت لازم را برای متقاضیان سرمایه‌گذاری به وجود نیاورد. در نتیجه این امر در 6 ماهه اول سال تنها حدود 3 درصد از اوراق مشارکت به فروش رفت تا مشکل پایین بودن سود اوراق نسبت به تورم در حال افزایش، که بارها توسط کارشناسان مطرح شده بود، جدی‌تر گرفته شود.
بانک مرکزی در اولین مرحله از تغییر در بسته پولی نرخ سود اوراق مشارکت را تا 17 درصد بالا برد. امری که هر چند تا حدی اقبال بیشتری را نصیب اوراق کرد، اما در کل نتوانست فروش اوراق را به بیش از 13 درصد برساند. به عقیده کارشناسان عمده دلیل کمی فروش اوراق مشارکت 17 درصدی در آن دوره بالا بودن تورم و تصمیم بانک مرکزی در ثابت نگه داشتن نرخ سود سپرده‌ها بود. بر این اساس کارشناسان معتقد بودند که بالا بردن نرخ سود اوراق مشارکت به تنهایی نمی‌تواند در جذب سرمایه‌ها از بازار ارز وطلا که در آن زمان متقاضیان بسیاری داشت موفق باشد. از طرفی خرید اوراق مشارکت در کشور بیشتر توسط بانک‌ها انجام می شد در حالی که مشکل اصلی اقتصاد کشور وجود نقدینگی سرگردان در دست مردم و در بازارهای ارز و طلا بود.
فروش 84 درصدی گواهی سپرده
از طرف دیگر فروش گواهی سپرده به دلیل استقبال بیشتر بانک‌ها با اقبال زیادی روبه‌رو شد. بر این اساس در یک و نیم ماه پایانی سال 90 و پس از اصلاح بسته پولی و دادن مجوز برای فروش گواهی سپرده، از حدود 12 هزار و 500 میلیارد تومان گواهی سپرده عرضه شده حدود 84 درصد آن، یعنی به میزان 10 هزار و 500 میلیارد تومان گواهی سپرده به فروش رسید.
بنا به آمار فروش گواهی سپرده، ‌از میزان 4 هزار و 460 میلیارد مجوزی که به بانک‌های دولتی برای فروش گواهی سپرده واگذار شد، میزان 3 هزار و 850 میلیارد از آن به فروش رسید که نشان دهنده فروش تقریبا 86 درصدی در بانک‌های دولتی است. همچنین بانک مرکزی مجوز گواهی سپرده به میزان 4 هزار و 620 میلیارد تومان به بانک‌های خصوصی واگذار کرد که بانک‌های خصوصی نیز به میزان تقریبی 77 درصد، یعنی معادل 3 هزار و 550 میلیارد تومان از آن را به فروش رساندند.
در بخش «بانک‌های خصوصی شده» اما آمار فروش بیشتر بوده است. بر اساس آمارها در این دسته از بانک‌ها حدود 91 درصد از گواهی سپرده منتشر شده به فروش رسید. میزان کل مجوز بانک مرکزی برای انتشار گواهی سپرده در بانک‌های خصوصی شده در حد 3 هزار و 475 میلیارد تومان بود که از این مقدار تقریبا 3 هزار و 175 میلیارد تومان به فروش رسید.
تامین مالی 15 هزار میلیاردی در سال 90
در مجموع در سال 90 از کل میزان انتشار یافته اوراق مشارکت و گواهی سپرده، ‌بانک مرکزی توانسته است به میزان تقریبی 15 هزار میلیارد تومان جذب منابع انجام دهد. از این میزان حدود 4 هزار و 200 میلیارد تومان از طریق فروش اوراق مشارکت و بقیه توسط گواهی سپرده جذب شده است.
رونق اوراق پس از اصلاح نهایی بسته
افزایش نرخ سود کلیه ابزار‌های بدهی در کشور که در اصلاحیه بهمن ماه سال 90 به وقوع پیوست به طور معناداری در فروش اوراق مشارکت تاثیرگذار بود. بر این اساس در حالی که تا قبل از این اصلاح در بهمن ماه 90 تنها 13 درصد از اوراق به فروش رسیده بود، ‌طی یک و نیم ماه باقی مانده از سال قبل درصد فروش اوراق تا 46 درصد بالا رفت. آمار فروش اوراق مشارکت پس از اصلاح نهایی بسته در سال 90 نشان می دهد در 3 مورد برای پروژه‌های دولتی اوراق به طور 100 درصدی به فروش رسیده است. به این معنا که برای این پروژه‌ها تمامی منابع راه‌اندازی و اجرا از طریق فروش اوراق تامین شد. همچنین در 3 مورد فروش بیش از 50 درصد و کمتر از 100 درصد گزارش شده است. در 12 مورد نیز کمتر از 50 درصد اوراق منتشر شده به فروش رسید.
از آنجا که فروش اوراق پس از اصلاح نهایی بسته پولی در بهمن سال90 به سرعت انجام شد، به طوری که در برخی از هفته‌ها چندین انتشار صورت گرفت،‌ به نظر می‌رسد بازار اوراق تا حدی به نقطه اشباع نزدیک شد. به عقیده کارشناسان نرخ سود اوراق مشارکت در حال حاضر به گونه‌ای است که جذابیت لازم را ایجاد کرده است، ولی از آنجا که فروش عمده‌ای در زمانی کوتاه انجام شد تا حدی درصد مشارکت خرید اوراق پایین‌تر از حد انتظار بوده است. از طرف دیگر، انتشار گواهی سپرده خود رقیبی جدی برای جذب منابع توسط اوراق به حساب می‌آید، زیرا بسیاری از بانک‌ها تمایل بیشتری به گواهی سپرده نشان می‌دهند. از این منظر بانک‌ها برای تامین مالی خود بیشتر به سمت انتشار گواهی سپرده خاص متمایل هستند. امری که در فروش 84 درصدی گواهی سپرده در یک و نیم ماه پایانی سال به خوبی مشاهده می‌شود.