طرح «مسکن ویژه» برای تهران
دنیای اقتصاد- وزارت راهوشهرسازی با تشکیل کمیته ویژه، قصد کرده قبل از شروع فصل نقلوانتقالات سال91 - فصل تابستان- سکان هدایت قیمت مسکن در تهران را به دست گیرد؛ به این منظور طرح «ساخت مسکنویژه» در داخل شهر تهران به عنوان مهمترین برنامه این وزارتخانه در سالجاری در دستور کار قرار گرفته و مطابق آنچه تاکنون نهایی شده، مقرر شده است بخشی از زمینهای دولتی داخل تهران که دارای سند مجزا و بدون معارض هستند، در صورتی که امکان کاربری مسکونی داشته باشند، برای احداث مسکن اختصاص یابند. براساس فاز اول این طرح که چند روز پیش در کمیسیون ماده5 شورای عالی شهرسازی و معماری به تصویب نهایی رسید مجموعهای 10 هزار واحدی در منطقه21 ساخته میشود و ظرفیت کل طرح در مناطق 22گانه تا 200 هزار واحد پیشبینی شده است. اعضای کمیتهویژه هنوز شرایط نحوه واگذاری این واحدها را تعیین نکردهاند اما شرط اصلی را بر «نداشتنخانه» گذاشتهاند. معاون امور مسکن وزارت راهوشهرسازی درباره جزئیات طرح ساخت مسکنویژه در تهران گفت: هدف از ساخت این واحدها، مقابله با التهاب احتمالی در قیمت مسکن است و حتماً آنها را به افراد واجد شرایط واگذار میکنیم و اولویت با کسانی خواهد بود که سطح درآمدی آنان مقداری بیشتر از گروه مخاطب مسکنمهر باشد.
«دنیایاقتصاد» از جزئیات تازهترین تصمیم دولت برای تنظیم بازار مسکن گزارش میدهد
طرح ساخت «مسکنویژه» در تهران
پایتخت برای مقابله با «التهاب احتمالی در قیمت مسکن» آماده میشود
آغاز تزریق زمینهای دولتی داخل تهران
برای ساخت 200 هزار واحد مسکونی: در فاز اول 10 هزار واحد مسکونی روی زمینهای دولتی در محله تهرانسر در منطقه 21 ساخته میشود، فاز دوم احداث حدود 3 هزار واحد در منطقه 4
فرید قدیری
هاجر شادمانی
کلانشهر تهران با اتکا به یک طرح تازه که در روزهای پایانی سال90 توسط کمیته ویژه در وزارت راهوشهرسازی تهیه شد، برای مقابله با التهاب احتمالی در بازار مسکن آماده میشود.
هر چند برخی ناظران، طرح جدید را بازتاب وعدههایی میدانند که رییسجمهور آن را با مضمون «مسکنمهر، مسکن بود و درمان اصلی در راه است» چندین بار در طول سال90 مطرح کرد، اما اصل ماجرا حکایت از آن دارد که طرح تازه، پاسخ به بستهای است که انبوهسازان زمستان سال گذشته آن را با استناد به مفاد مغفولمانده قانون ساماندهی مسکن، به علی نیکزاد پیشنهاد کردند.
به گزارش «دنیایاقتصاد» تجربه بهار و تابستان90 در تهران نشان داد پتانسیل رشد بیمنطق قیمت مسکن و اجارهبها در پایتخت به رغم رخنمایی مسکنمهر - واحدهای ساختهشده در شهرهایجدید حومه- همچنان وجود دارد طوریکه به امید آنچه روی زمینهای 99ساله اطراف تهران در حال احداث است، نمیتوان انتظار داشت بازار مسکن تنظیم شود.
اما امسال اگر چه مسکنمهر تفاوت عمدهای با سال گذشته پیدا کرده و این واحدها از وضعیت پی و گچ و خاک به مرحله «آستانهتحویل» رسیده، با این حال قرار است طرح قویتری هدایت بازار مسکن را به دست بگیرد.
این طرح که جزئیات کامل آن در اختیار «دنیایاقتصاد» قرار گرفته برخلاف طرحهای موقتی و کماثر سال گذشته همچون برخورد تعزیراتی با اجارهبها، دارای محتوای استاندارد و در عین حال جذابی است که مقدمات اجرای آن در هفته آخر اسفندماه به تصویب رسید و حداکثر تا نیمه بهار امسال در تهران عملیاتی میشود. براساس طرح «ساخت مسکنویژه» در داخل شهر تهران، بخشی از زمینهای متعلق به دولت –سازمان ملی زمین و مسکن- با نظارت مستقیم وزیر راهوشهرسازی برای ساختوسازهای مسکونی اختصاص پیدا میکند. این طرح به صورت سهجانبه با مشارکت وزارت راهوشهرسازی بابت واگذاری زمین، انبوهساز بابت قبول مسوولیت ساخت و سیستم بانکی بابت پرداخت وامهای 20 و 25 میلیونی به اجرا درمیآید.
انبوهسازان در قالب این طرح، بدون آنکه پولی بابت دریافت زمین بپردازند براساس قرارداد با دولت، متعهد میشوند واحدهای مسکونی را با قیمت ترجیحی حداکثر ظرف مدت 12ماه ساخته و تحویل دهند.
شرط اصلی: نداشتن خانه
کمیته ویژهای که هماکنون در وزارت راهوشهرسازی برای اجرای این طرح تشکیل شده، قیمت ساخت واحدها را کمتر از 400 هزار تومان برای هر متر مربع تعیین کرده و در عین حال برای نحوه فروش واحدها چند پیشنهاد ارائه کرده است. شرط اصلی برای واگذاری واحدهایی که روی زمینهای دولتی در تهران ساخته میشود، «نداشتن خانه» است؛ به این معنی که متقاضیان دریافت این خانهها باید فاقد ملک مسکونی در طول سالهای گذشته باشند. به این ترتیب افرادی که تاکنون مسکنمهر تحویل گرفتهاند یا اینکه در تهران صاحبخانه هستند در لیست واگذاری واحدهای مشمول طرح جدید، قرار نخواهند گرفت.
گزینه دیگری که برای نحوه واگذاری این واحدها در کمیته ویژه مطرح شده و به احتمال خیلی زیاد به تصویب نهایی کارگروه مسکن خواهد رسید، دریافت بهای زمین به صورت قسطی از متقاضیان است.
قیمت مسکن ویژه
در حال حاضر در مسکنمهر، متقاضیان فقط هزینه ساخت را پرداخت میکنند و زمین به صورت رایگان در قیمت تمامشده مسکنمهر محاسبه میشود، اما در طرح ساخت مسکنویژه در تهران، قرار است بهای زمینی که دولت به این واحدها اختصاص داده و قیمت هر مترمربع آن دستکم یک میلیون تومان ارزیابی میشود، به صورت اقساط بلندمدت از متقاضیان اخذ شود. به گزارش «دنیایاقتصاد» مخاطبان طرح «مسکنویژه» دهکهای میان درآمدی خواهند بود که برای دریافت این واحدها حداقل باید 2 برابر قیمت تمامشده مسکنمهر، هزینه
کنند. در حال حاضر در مسکنمهر افراد با پرداخت 30 تا 40 میلیون تومان، صاحبخانه میشوند.
مقامات وزارت راهوشهرسازی هدفگذاری کردهاند حدود 200 هزار واحدمسکونی از طریق اختصاص زمینهای دولتی، در داخل شهر تهران با حمایت دولت ساخته شود.
در فاز اول این طرح، محله تهرانسر واقع در منطقه 21 برای ساخت واحدهای مسکونی انتخاب شده طوری که با مصوبهای که چند روز پیش در کمیسیون ماده5 شورای عالی شهرسازی و معماری کشور صادر شد، قطعه زمینی متعلق به یکی از نهادهای دولتی واقع در تهرانسر برای ساخت 10 هزار واحدمسکونی اختصاص پیدا میکند.
در این مجموعه، آپارتمانها به شکل برجهای 10 طبقه احداث خواهند شد.
همچنین قرار است فاز دوم طرح ساخت مسکنویژه که هنوز به تصویب نهایی نرسیده در منطقه4 اجرا شود که ظرفیت این پروژه نیز حدود 3هزار واحد تخمین زده میشود.
به گزارش «دنیایاقتصاد» زمستان سال گذشته کانون انبوهسازان با ارائه بسته سیاستی به وزارت راهوشهرسازی پیشنهاد کرد دولت زمینهای خود را در داخل شهر تهران برای ساخت مسکن ارزانقیمت، به بازار تزریق کند. انبوهسازان پیشنهادشان را با استناد به ماده 2 قانون ساماندهی مسکن که دست دولت را در واگذاری تقسیطی زمینهای خود برای ساخت مسکن باز گذاشته است، مطرح کردند.
حالا طرح جدید وزارت راهوشهرسازی در راستای بسته اخیر انبوهسازان است و مسوولان این وزارتخانه بنا دارند از این طرح برای کنترل اوضاع تابستان امسال استفاده کنند.
برنامه این است که در صورت افزایش ناگهانی قیمت مسکن و اجارهبها، پیشفروش واحدهای این طرح به اجرا دربیاید تا به واسطه قیمت این واحدها و فراوانی عرضه، جو تورمی بازار به حالت عادی برگردد.
گفتوگو با معاون امور مسکن وزارت راهوشهرسازی درباره طرح جدید
مسکن ویژه به چه کسانی میرسد؟
معاون امور مسکن وزارت راهوشهرسازی درباره طرح ساخت مسکنویژه در شهر تهران گفت: آنچه را بنا داریم در داخل پایتخت تحت عنوان «مسکنویژه» بسازیم، ارتباطی به مسکنمهر ندارد، بلکه خصوصیات واحدها و نحوه واگذاری این واحدها با ساختوسازهای مسکنمهر متفاوت است. ابوالفضل صومعلو در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» تاکید کرد: کار ساخت «مسکنویژه» را 100 درصد تا قبل از شروع تابستان آغاز میکنیم و اولویت واگذاری این واحدها با کسانی خواهد بود که سطح درآمدی آنها مقداری بیشتر از مخاطبان مسکنمهر است.
متن این گفتوگو را در زیر بخوانید:
باخبر شدیم وزارت راه و شهرسازی با دستور مستقیم وزیر مطالعه طرحی را به انتها رسانده که به موجب آن قرار است چند ده هزار واحد مسکونی در تهران روی زمینهای دولتی احداث شود. این خبر را تایید میکنید؟
الان گروهی دارند با دستور مستقیم وزیر با عنوان «مسکن ویژه شهر تهران» برنامهریزی میکنند. این طرح به صورت مسکن مهر نخواهد بود. الان بیش از 3 تا 4 جلسه برای این طرح، جلسه گذاشتهایم. طرح این است که زمینهای بلامعارض که استعداد احداث مثلا 8 تا 10 هزار واحد را دارند در محدوده مناطق 22 گانه شهر تهران شناسایی شود و با طرحهای خوب و با رعایت الزامات معماری، سرانهها و... از طریق کمیسیون ماده 5 و کارگروه شهری پیش برود.
برآورد تعداد واحدها چقدر است؟
هدف اولیه، ساخت 200 هزار واحد مسکونی در مناطق مختلف شهر تهران است. اما اینکه چه تعداد از این واحدها عملیاتی میشود، هنوز قطعی نشده است.
قیمت ساخت و فروش در این طرح چقدر میشود؟
ببینید قیمت ساخت اگر زمین داشته باشد، یعنی منهای زمین، بستگی به قیمت تمام شده در زمان ساخت دارد. مبنای قیمت ساخت مسکن مهر، 300 هزار تومان، است اما احتمال دارد در این طرح قیمت، در حد 5 تا 6 درصد افزایش داده شود.
قیمت زمین را چگونه محاسبه میکنید؟
در مسکن مهر زمین واگذار نمیشود؛ زمین اجاره است اما در این طرح اگر قصد واگذاری زمین مطرح شود قیمت زمین هم به قیمت ساخت اضافه میشود اما این امر نیز هنوز نهایی نشده است.
قیمت زمین قسط بندی میشود؟
بله
این واحدها به چه افرادی واگذار میشود؟
حتما به افراد واجد شرایط واگذار میشود. اولویت با کسانی است که شاید سطح درآمدی آنان مقداری بیشتر از مسکن مهریها باشد. اگر ما بخواهیم شرط واجد شرایط بودن را نگذاریم عدهای خاص این واحدها را میخرند.
پس میتوان گفت هر کس نامه یا امضای سفارشی داشته باشد میتواند این واحدها را بگیرد؟
اصلا این طور نیست و واگذاری تابع ضوابط مشخص و طبق قانون زمین شهری خواهد بود.
بازه زمانی مدنظر شما برای اجرای این طرح چه زمانی است؟
در اسرع وقت! فعلا در حال برگزاری جلسات مربوط به آن هستیم. هر هفته جلسات مربوط به این طرح در حال برگزاری است.
چه کسانی در این جلسات حضور دارند؟
وزیر و کلیه معاونان وزارت راهو شهرسازی؛ ما طرح را به مرحله نقشه میرسانیم و مراحل تصویب در کمیسیون ماده 5 را طی میکنیم.
بلندمرتبه هم میسازید؟
خیلی سعی به بلندمرتبهسازی نداریم ولی طرحهای ساخت مختلف است. در سه، چهار منطقه که زمین داریم. طرح را به اجرا درمیآوریم.
ساخت این واحدها را به انبوهسازان میدهید؟
بله با انبوهسازان توانمند بر مبناهای مشخص قرارداد میبندیم و براساس ویژگیهای ساخت و امکانات ساختمان و عینا تحت نظارت وزارتخانه عمل میکنیم.
تهران با اجرای طرح «ساخت مسکن ویژه» چه تغییری میکند؟
اصل این سیاست برای مقابله با التهاب احتمالی قیمت مسکن است. هدف ما کسب سود ساخت و ساز نیست بلکه هدف اصلی اقدام مناسب برای جلوگیری به موقع از رشد قیمتها است.
پول زمین را از متقاضیان دریافت میکنید؟
هنوز درباره نحوه فروش این واحدها به جمعبندی نرسیدهایم. اگر بخواهیم زمین راواگذار کنیم به قیمت کارشناسی یا قیمت روز واگذار میکنیم.
شاید هم مکانیزم فروش واحدها به صورت فراخوان باشد. ساخت واحدها که شروع شد درباره نحوه فروش آنها تصمیم قطعی خواهیم گرفت.
عکس: نگار متیننیا
کلمات کلیدی: مسکن و اجاره خانه
عبور آرام مسکن از سال 90
وزارت راهوشهرسازی با تهیه یک گزارش رسمی درباره تحولات یکسال اخیر بازار مسکن، آخرین وضعیت چهار حوزه «تهران»، «مسکنمهر»، «قیمت آپارتمان» و «سرمایهگذاریهای ساختمانی» را تشریح کرد؛ در مطالعهای که معاونت امور مسکن وزارت راهوشهرسازی با مرجع قرار دادن اطلاعات مرکز آمار انجام داده، به این جمعبندی رسیده است که «حداکثر نرخ رشد قیمت مسکن در مناطق شهری کشور طی سال90 رقمی معادل 10درصد بوده؛ به طوری که در مقایسه با نرخ تورم 3/26 درصدی در این مدت، بخش مسکن از منظر تغییرات قیمتی سال نسبتا آرامی را تجربه کرده است.»در این گزارش همچنین با اشاره به تحولات اخیر بازارهای ارز و طلا، رتبه بازدهی داراییهای ملکی در «پایینترین درجه» ارزیابی شده و بازار مسکن به عنوان محل فرار تقاضای سرمایهای – سوداگری - معرفی شده است. معاون مسکن وزیر راهوشهرسازی درباره جزئیات این گزارش گفت: در سالی که گذشت بازار مسکن از رویدادهای مختلفی همچون مسکنمهر، هدفمندی یارانهها و صعود قیمت ارز، تاثیر گرفت؛ اما برآیند تحولات به گونهای نبود که حرکت ناموزونی رخ دهد.ابوالفضل صومعلو درباره نحوه کنترل قیمت مسکن در سال91 نیز گفت: اگر سال آینده ساختار قیمتی متعارف در بازار مسکن شکسته شود ما با انتشار لیست استاندارد از قیمت مسکن در هر محله تهران، جلوی رفتارهای التهابآفرین را میگیریم.
وزارت راهوشهرسازی در قالب «گزارش رسمی سال90» منتشر کرد معاون امور مسکن وزارت راهوشهرسازی درباره جزئیات برنامه تنظیم قیمت مسکن در تهران برای سال 91 گفت: برای مقابله با حرکتهای احتمالی عده اندکی سوداگر در سال آینده، بستهای تدارک دیده شده که هماکنون مراحل نهایی آمادهسازی آن طی میشود.
تحلیل یکساله بازار مسکن
فرید قدیری
اعلام نرخرشد قیمت مسکن در کشور در سال90 برای اولینبار
قیمتمسکن به «طلا و مسکنمهر» مدیون شد
جزئیات مهمترین برنامه سال91 برای «تهران» در گفتوگو با معاون امور مسکن
وزارت راهوشهرسازی در هفته پایانی سال، یک گزارش تحلیلی درباره تحولات و وقایع سال90 بازار مسکن منتشر و برای اولین بار به صورت رسمی میزان افزایش قیمت مسکن در کشور در سال جاری را اعلام کرد.
این گزارش در 10 صفحه توسط دفتر برنامهریزی و اقتصاد مسکن وزارت راهوشهرسازی تهیه شده و دارای 4 سرفصل جداگانه شامل «قیمتمسکن»، «بازارمسکن تهران»، «مسکنمهر» و «سرمایهگذاریهای ساختمانی» است. همچنین در جمعبندی متن تهیه شده، نقش وقایع اخیر بازارهای ارزوطلا و قانون هدفمندی یارانهها بر ارکان بازار مسکن نیز تشریح شده است.
مهمترین بخش از گزارش رسمی دولت در حوزه مسکن، به نوسان قیمت و علت نوسان آن در یکسال اخیر اختصاص دارد به طوری که وزارت راهوشهرسازی نرخ رشد قیمت مسکن در کشور طی سال90 –یکسال منتهی به اواسط زمستان امسال- را 10 درصد برآورد کرده و با مقایسه این نرخ و نرخ تورم در همین مدت که 3/26 درصد بوده، اعلام کرده است: «بخش مسکن در سال90 از منظر تغییرات قیمتی، سال نسبتا آرام و قابلقبولی را تجربه کرده است.»
معاونت امور مسکن وزارت راهوشهرسازی در این گزارش تاکید کرده که اعداد نرخ رشد قیمت مسکن و تورم را از اطلاعات مرکز آمار ایران استخراج کرده است.
به گزارش «دنیایاقتصاد» این برای اولین بار در طول سال 90 است که وزارت راهوشهرسازی به صورت رسمی، نرخ رشد قیمت مسکن را اعلام میکند.
پیشتر محاسبات سامانه رهگیری معاملات مسکن (وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت) از افزایش بیشاز 15 درصدی قیمت مسکن در تهران در سال جاری خبر داده بود که به این ترتیب، مشخص میشود در این مدت، رشد قیمت کشوری به مراتب کمتر از پایتخت بوده است.
وزارت راهوشهرسازی در عین حال برای ترسیم نمای واقعی از رشد قیمت مسکن، سراغ رتبه بازدهی دارایی ملکی رفته و آن را در ردیف «پایینترین رتبه» ارزیابی کرده و در گزارش خود نوشته است: بازدهی 70 درصدی داراییها در بازار طلا، 35 درصدی در بازار سهام، 30 درصدی در بازار ارز و 20 درصدی در بازار اوراق مشارکت، باعث گسیلشدن تقاضای سرمایهای از سمت بازار مسکن به طرف این چهار بازار اقتصادی شده و تحت تاثیر همین تحولات، سطح رشد قیمت مسکن در طول سال90 به سطح نرخ تورم نرسیده است.
در این گزارش از «عرضه قابلقبول مسکن» آن هم در شرایط رکودی کشور به عنوان نقطه قوت بازار در سال90 نام برده شده و در عین حال اشاره شده که تورم عمومی و هدفمندی یارانهها توانسته قیمت نهادههای ساختمانی را تا حدودی افزایش دهد.
متن کامل گزارش معاونت امور مسکن وزارت راهوشهرسازی تحت عنوان «تحلیل بخش مسکن در سال 1390» که توسط دفتر اقتصاد مسکن این وزارتخانه تهیه شده، به شرح زیر است.
قیمت مسکن
براساس اطلاعات منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، نرخ تورم شهری در دیماه سال90 معادل 3/26 درصد بوده و این در شرایطی است که همین نرخ در دیماه سال89 معادل 2/11 درصد بوده است. توجه به وضعیت تغییرات قابل ملاحظه قیمت گروههای کالایی مبنای محاسبه نرخ تورم مبین حرکت پایینتر نرخ رشد قیمت مسکن است. به طوری که نرخ تورم گروه «خوراکیها، آشامیدنیها و دخانیات» در
دیماه 90 نسبت به دوره مشابه سال قبل 9/32 درصد بوده، اما نرخ تورم مسکن 10 درصد است.
بنابراین بخش مسکن در سال90 از منظر تغییرات قیمتی سال نسبتا آرامی را پشتسر گذاشته و بهرغم تغییرات حاکم بر اقتصاد کلان و بازارهای ارز و سکه و شرایط خاص بینالمللی (تحریم) و همچنین اجرای فاز اول هدفمندی یارانهها، نرخ رشد قیمت مسکن در سطح قابلقبول و پایینتر از نرخ تورم عمومی بوده است.
رشد پایینتر قیمت مسکن نسبت به تورم، عمدتا به دلیل افزایش چشمگیر عرضه مسکن در قالب برنامه مسکنمهر است. این طرح باعث شد جذابیت سرمایهگذاری سوداگرانه در بخش مسکن کاهش یابد و جنس تقاضا، کاملا جنبه «مصرفی» داشته باشد.
جانشین بازار مسکن در جذب سوداگر
تحولات اتفاق افتاده در سایر بازارهای جانشین مسکن از جمله بازار ارز و طلا که همگی با افزایش تقاضای سوداگری و بنابراین افزایش قابل ملاحظه قیمتها مواجه شدهاند، موید تخلیه بازار مسکن از سوداگر است.
نرخ بازدهی داراییها در بازار مسکن در سال90 حدود 17 درصد بوده است که این نرخ در مقایسه با نرخ تورم 25 درصدی، رقم زیادی نیست. اما در سایر بازارها همچون بازار طلا، نرخ بازدهی دارایی 70 درصد برآورد شده و در بازار سرمایه این شاخص 35 درصد تخمین زده میشود و برای بازار ارز نیز بازدهی در حد 30 درصد بوده است. همچنین بازدهی خرید اوراقمشارکت نیز اوایل امسال 17 درصد بود که الان به 20 درصد ارتقا داده شده است.
یکسوم سرمایهگذاریها در ساختمان
برآوردهای اعلام شده توسط بانکمرکزی نشان میدهد رشد اقتصادی کشور از 5/3 درصد در سال88 به 5/5 درصد در سال89 رسیده است که نکته قابلتوجه، سهم 50 درصدی بخش مسکن از نرخ رشد اقتصادی سال 89 است. با عنایت به اینکه همواره در دورههای گذشته سهم بخش مسکن از رشد اقتصادی معادل 20 الی 25 درصد بوده، افزایش دو برابری این سهم در سال89 حاکی از نقش قابل ملاحظه سیاستگذاری دولت در این بخش است که این مهم با اجرای برنامه مسکنمهر محقق شده است.
مطالعات در این زمینه نشان داده است یک واحد افزایش در ارزشافزوده بخش مسکن، تولید ناخالص داخلی را به میزان 8/2 واحد افزایش میدهد.
براساس آمار بانکمرکزی رشد سرمایهگذاری بخش خصوصی در ساختمانهای شروعشده مناطق شهری در سهماه سوم سال 89 نسبت به دوره مشابه سال قبل، معادل 40 درصد است و این عملکرد در سال پایانی برنامه چهارم معادل 27 درصد بوده که در پیشبینیهای برنامه پنجم به 32 درصد افزایش یافته است. به عبارت دیگر بخش مسکن یکسوم کل سرمایهگذاری در کشور را به خود اختصاص میدهد.
ساختوساز تحتتاثیر دو فاکتور
در سال90 حجم ساختوسازهای مسکونی در کل کشور حدود 10 درصد نسبت به سال قبل از آن، افت کرد در حالی که در تهران این شاخص رشد 56 درصدی را تجربه کرد.
از عمده دلایل منفی بودن رشد پروانههای ساختمانی در کشور را میتوان به جانشینشدن مسکنمهر با واحدهای مسکونی شخصیساز اشاره کرد. در واقع متقاضیان مصرفی مسکن در مناطق شهری کشور در قالب سهمیه مسکنمهر قرار گرفتند و این امر منجر به کاهش تقاضای صدور پروانه ساخت در سال90 شد.فاکتور دیگری که بر ساختوساز اثر گذاشت، قانون هدفمندی یارانهها بود که با اجرای آن، قیمتها در این بخش همسو با تورم، اما کمتر از آن، افزایش نشان داد. در این دوره (سال90) افزایش قیمت مصالحساختمانی، دستمزد کارگران ساختمانی و سایر نهادههای ساختمانی همسو با نرخ تورم، از جمله دلایل افزایش قیمت مسکن بوده است.
1500 میلیارد تومان یارانه به مسکنمهر
دولت از ابتدای طرح مسکنمهر تا کنون بیش از یک هزار و 500 میلیارد تومان یارانه به مسکنمهر اختصاص داده است که از این طریق از یکسو تولید مدام مسکن در طول سال برقرار بوده و از سوی دیگر دسترسی متقاضیان کمدرآمد به مسکن ساماندهی شده است.
تعیین «دستوری» قیمت مسکن منتفی شد
ابوالفضل صومعهلو در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» طرح کنترل قیمت مسکن در سال91 را همان طرح «بلوکبندی قیمت مسکن» که اوایل تابستان امسال وعده آن داده شده بود، مطرح کرد و گفت: اگر برای فصل نقلوانتقالات در سال آینده، ساختار قیمتی متعارف در بازار مسکن شکسته شود و رفتار التهابآفرین در بازار مشاهده شود، این طرح به اجرا درخواهد آمد.
به گزارش «دنیایاقتصاد» هر چند اوایل امسال گفته شده بود که طرح بلوکبندی قیمت مسکن به شیوه «اعلام دستوری قیمتها و اجبار خریدار و فروشنده به اطاعت از قیمت تعریفشده توسط دولت» اجرا خواهد شد اما آنطور که معاون وزیر راهوشهرسازی روز گذشته اعلام کرد: در قالب این طرح، لیست قیمتهای متعارف و استاندارد صرفا به اطلاع مشاوراناملاک و طرفین معامله خواهد رسید که به این ترتیب، اجباری به رعایت آن نیست.
منبع: وزارت راه و شهرسازی
کلمات کلیدی: مسکن و اجاره خانه
پیشتازی عرضه در بازار مسکن
دنیای اقتصاد- ساخت مسکن در داخل شهر تهران طبق تازهترین آمار رسمی، تا آخرین روزهای ماه بهمن مسیر صعودی را حفظ کرده و علاوه بر ثبت رکورد در نرخ رشد، کارنامه بیسابقهای را در بازار ساختوساز بهوجود آورده است؛ بعد از رشد 71 درصدی در حجم ساختوسازهای مسکونی طی 9 ماه اول سال90 در پایتخت، براساس گزارش جدید دفتر صدور پروانههای ساختمانی شهرداری، نرخ رشد ساختوساز در 11 ماه امسال به عدد 6/83 درصد رسیده؛ بهطوریکه از ابتدای امسال تا پایان هفته سوم بهمنماه برای احداث 193 هزار واحد مسکونی در مناطق 22گانه مجوز ساخت صادر شده است. این روند با فرض بدترین حالت برای ماه اسفند، عملکرد یکساله آپارتمانسازی در تهران را از مرز 200 هزار واحد مسکونی عبور میدهد و سال90 را به عنوان پرکارترین سال انبوهسازان ثبت خواهد کرد. مقایسه آمار ساختوساز با آمار ازدواجها در تهران حاکی است: در سال جاری تقریباً به ازای ورود یک واحد تقاضای جدید به بازار مسکن، مقدمات عرضه دو واحد جدید شکل گرفته و با توجه به اینکه ساختوسازهای کنونی بدون اتلاف زمان حداکثر ظرف 12 تا 15 ماه به مرحله بهرهبرداری میرسد، از سال آینده حجم عرضه در بازار مسکن به گونهای خواهد بود که «تقاضای انباشته» را نیز پاسخ میدهد.
اعلام آمار ساختوساز در 11ماهه90: «عرضهجدید» به دو برابر «تقاضایجدید» رسید
رکورد معنادار ساخت مسکن در تهران
فرید قدیری
بهشاد بهرامی
تجربه احداث 200.000 واحد در 12 ماه برای اولینبار
در پایتخت از ابتدای سال تاکنون به ازای هر ازدواج کلنگ ساخت دو واحدمسکونی زمین زده شده است
ساختوسازهای مسکونی سال90 در تهران پیشتر - با رشد جهشی نیمهاول- این کلانشهر را به منطقهای متفاوت در کشور تبدیل کرد، اما حالا در پایان سال علاوه بر صعود زمستانی، بازار مسکن پایتخت را با «رکورد معنادار» روبهرو کرده است.
براساس تازهترین آمار مربوط به صدور پروانههای ساختمانی، از ابتدای سال تا پایان هفته سوم بهمنماه، کلنگ ساخت 193 هزار و 754 واحدمسکونی جدید در مناطق 22گانه تهران به زمین زده شده که با فرض «بدبینانه» برای ماه اسفند، «عبور از مرز ساخت 200 هزار واحدمسکونی در 12 ماه» در شهر تهران قطعی خواهد بود که این حجم عرضه، نه تنها در پایتخت که در کل شهرهای کشور بیسابقه و تجربهای جدید محسوب میشود.
ساختوسازهای کنونی در تهران فارغ از رکورد در تیراژ، برای بازار مسکن نیز حاوی پیام تازهای است: امسال تعداد واحدهای مسکونی جدید در تهران به دو برابر حجم «تقاضایجدید مسکن» در این کلانشهر رسیده است به طوری که در نیمهاول امسال نزدیک به 50 هزار ازدواج در تهران به ثبت رسیده و در قالب تقاضای جدید بلافاصله وارد بازار خرید یا اجاره آپارتمان شده در حالی که طی همین مدت (نیمهاول) ساخت حدود 100 هزار واحد جدید در تهران آغاز شده است.
به این ترتیب از سال آینده حداقل نیمی از عرضههای جدید – واحدهایی که امسال شروع به ساخت شده سال آینده تکمیل میشود- در بازار مسکن تهران، قابلیت تحویل به تقاضاهای انباشته سالهای قبل را پیدا میکند که تحتتاثیر این اتفاق، علاوه بر اینکه بازار به تعادل میرسد، احتمال رشد قیمت مسکن در سال91 نیز پایین خواهد آمد. برآوردها نشان میدهد در بازار مسکن حدود یک میلیون تقاضای قدیمی خرید مسکن وجود دارد که بین 15 تا 20 درصد آن مربوط به تهران است.
رشد 84 درصدی ساختوساز
گزارش «دنیایاقتصاد» از آمار جدید دفتر صدور پروانههای ساختمانی شهرداری تهران حاکی از این است: در دیماه و 20 روز بهمنماه به ترتیب ساخت 18 هزار واحدمسکونی و 17 هزار واحدمسکونی در تهران آغاز شده است که مجموع ساختوسازهای 11ماه سال 90 را به رقمی معادل 193 هزار و 754 واحدمسکونی رسانده است. این حجم ساختوساز نسبت به 11ماه سال گذشته 6/83 درصد افزایش پیدا کرده است.
همچنین مقایسه زمستانی نیز نشان میدهد، فعالیتهای ساختمانی در تهران در ماه بهمن نسبت به بهمن سال قبل از رشد 137 درصدی برخوردار شده است. در بهمن سال گذشته برای ساخت 7 هزار و 330 واحد مسکونی جدید در تهران توسط شهرداری پروانه صادر شده بود.
پیشبینی سال آینده: رونقتورمی
به گزارش «دنیایقتصاد» گرچه درآمد حاصل از عوارض ساختوساز و تراکم در بودجه سال آینده شهرداری تهران با سهم این درآمد در بودجه سال جاری برابری میکند، اما اعضای شورای شهر معتقدند تعیین رقم درآمدی موازی از این محل با رقم سال جاری نه تنها دلیلی بر پیشبینی رکود ساخت وساز برای پایتخت در سال 91 نخواهد بود، بلکه با اضافه کردن عوارض شاخههای متعدد همچون تغییرکاربری و تراکم این رقم سهمی بالغ بر 70 درصد بودجه شهرداری تهران از محل ساختمانسازی را تشکیل میدهد. جدا از پیشبینی اعضای شورای شهر معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران پیشبینی دیگری از وضعیت ساخت وساز سال آینده دارد. معاون شهردار تهران برای سال آینده -بر خلاف سال جاری- وضعیت «رونق همراه با تورم» را پیشبینی میکند.هیربد معصومی معاون شهرسازی ومعماری شهرداری تهران به دنبال تصویب بخش درآمدی بودجه شهرداری، از رونق بازار ساخت وساز مسکن در سال آینده به رغم کاهش درآمدهای شهرداری از این محل در بودجه 91 خبر داد و به «دنیایاقتصاد» گفت: گرچه اعتقاد ما کاهش درآمدهای شهرداری از محل صدور پروانه ساختمانی است اما اعتقاد دارم در سال آینده بازار ساختوساز مسکن با رونق همراه با تورم مواجه میشود.
او افزود: ما بنا داریم هر ساله سهمینزدیک به 10 درصد به درآمدهای پایدار شهری اضافه کنیم و از سهم درآمدهای صدور پروانه کاهش دهیم.
معصومیدر خصوص وضعیت فعلی و آینده بازار مسکن تصریح کرد: در همین زمان بازار مسکن با «رکود توام با تورم» مواجه است که بدترین شکل برای بازار است اما من اعتقاد دارم با توجه به سیاست های خوبی که در حوزه اقتصادی اعمال شده نقدینگیهای سرگردان در دیگر بازارهای سرمایهای به سمت بازار مسکن حرکت خواهند کرد و پیشبینی میکنم که سال آینده برای بازار مسکن سالی پررونق توام با تورم باشد.
نگاه دو عضو شورا بر رقم درآمدی ساخت وساز
در کنار نگاه معاون شهردار، رییس کمیسیون عمران و توسعه شورای شهر معتقد است گرچه سهم عوارض ساخت وساز در حدود رقم بودجه سال 90 تعیین شده است اما با اضافه شدن رقم عوارض شاخه های دیگر ساخت وساز همچون تراکم و تغییر کاربری رقم درآمد حوزه ساخت وساز نزدیک به 70 درصد بودجه شهرداری تهران در سال آینده را تشکیل میدهد. حمزهشکیب در گفتوگو با «دنیایاقتصاد» یکی از دلایل اصلی رونق صدور پروانه در سال جاری را ورود انبوه سازان به بازار مسکن قبل از اجرای طرح تفصیلی عنوان کرد و گفت: برای بخش عمدهای از مردم اینطور جا افتاده است که اجرای طرح تفصیلی منجر به محدودیت در افزایش تعداد طبقات ساختمانها میشود به همین دلیل مردم به ساخت وساز ترغیب شدهاند. اما چنین روندی باعث میشود که طرح تفصیلی قابلیت اجرایی پیدا نکند.در همین رابطه خسرو دانشجو سخنگوی شورای شهر نیز معتقد است: امر ساخت وساز با ارقامیکه در بودجه نوشته میشود تفاوتهای زیادی دارند چون مردم براساس رقم تعیین شده در بودجه برای ساختوساز تصمیم نمیگیرند.او اظهار کرد: ساختوساز در شهر تهران با موارد متعددی در ارتباط است به همین دلیل فعلا پیشبینی کردهایم صدور پروانه در حد رقمیرا که ما پیشبینی کردهایم باشد و اگر محقق نشود در این صورت بودجه را اصلاح میکنیم یا اگر بیشتر صادر شد، متمم بودجه ارائه میدهیم.
کلمات کلیدی: مسکن و اجاره خانه
نسل دوم مسکن مهر آمد
وزیر راهوشهرسازی با کلنگزنی یک مجموعه مسکونی 3 هزار واحدی در نزدیکترین نقطه به پایتخت، وعدهای را که برای سال 91 داده بود، زودتر از موعد کلید زد.علی نیکزاد پیشتر گفته بود از سال آینده، مسکن مهر به جای احداث در زمینهای 99 ساله خارج از شهرها، در زمینهای ملکی داخل یا نزدیک شهرهای اصلی ساخته میشود.نسل دوم مسکن مهر که دو روز پیش در فاصله 20 کیلومتری تهران –گرمدره- آغاز شد، به لحاظ خدمات زیربنایی و شهری، متفاوت از پروژههای نسل اول است و هدف از اجرای آن «توسعه شهر کوچک در غرب تهران» عنوان شده است.
آغاز سری اول واگذاری غیر 99ساله زمین
نسل دوم مسکنمهر آمد
وزیر راهوشهرسازی کلنگ ساخت مجموعه 3000 واحدی در نزدیکی تهران را زمین زد
گروه مسکن-هاجر شادمانی: وزیر راهوشهرسازی برای رونمایی زودتر از موعد آنچه برای سال91 وعده داده، دو روز پیش کلنگ ساخت مجموعهای مسکونی به ظرفیت 3 هزار واحد را در منطقهای نزدیک تهران، به زمین زد.
علی نیکزاد پیشتر به «دنیایاقتصاد» اعلام کرده بود، از ابتدای سال91، ساختوسازهای مسکنمهر به جای اینکه روی زمینهای 99ساله انجام شود، در زمینهای ملکی احداث خواهد شد و تا حد امکان از زمینهایی استفاده میشود که خدمات زیربنایی و روبنایی در مجاورت آنها وجود داشته باشد و به شهرهای اصلی نزدیک باشند.
فاز اول این طرح وزیر که «مسکنمهر ملکی» نام دارد از دو روز پیش در منطقه گرمدره -20 کیلومتری تهران- شروع شده به طوری که 35 هکتار از زمینهای متعلق به بنیاد مسکن برای ساخت حداقل 2هزار و 800 واحدمسکونی، در اختیار سازندهها قرار گرفته و مقرر شده ظرف مدت 30 ماه، این شهرک مسکونی احداث و مورد بهرهبرداری قرار بگیرد. این مجموعه در مقایسه با مسکنمهر شهرهای جدید، نزدیکترین منطقه به تهران محسوب میشود.
در این مجموعه، عرصه و اعیان واحدها به مالکیت متقاضیان درخواهد آمد و به این ترتیب، اجاره 99ساله زمین در نسل جدید مسکنمهر، منتفی خواهد بود.
وزارت راهوشهرسازی درباره ساخت مجموعه 3هزار واحدی در گرمدره اعلام کرده است: انتخاب این محله با هدف «توسعه در مقیاس شهر کوچک در غرب تهران» بوده و به خاطر دسترسی آسان از تهران صورت گرفته است.
به گزارش «دنیایاقتصاد» برای شهرک مسکونی که کلنگ ساخت آن دو روز پیش زمین زده شد، از هماکنون خدمات رفاهی و سکونتی تدارک دیده شده طوری که با برنامهریزیهای به عمل آمده، به موازات ساختوسازهای مسکونی، بخشهایی از زمین 35 هکتاری برای احداث مجتمعهای تجاری، ورزشی و فضای سبز اختصاص پیدا میکند.
علی نیکزاد در مراسم کلنگزنی این مجموعه اعلام کرد: واحدهای مسکونی در این مجموعه در قالب ویلایی، آپارتمانی و بلندمرتبهسازی احداث خواهند شد.
«دنیایاقتصاد» برای اطلاع از جزئیات ساخت این مجموعه، ویژگیهای طرح ساخت نسل جدید مسکنمهر را از مدیرکل بنیاد مسکن استان البرز – مالک زمین 35 هکتاری گرمدره- پرسش کرد که در پاسخ شنید: هزینه ساخت واحدهای مسکونی در این طرح براساس قیمت مصوب ساخت مسکنمهر است با این تفاوت که در این مجموعه، مالکیت واحد و زمین هر دو به متقاضی منتقل میشود.
علی رحیمیزاده افزود: حداقل تعداد طبقات در واحدهای آپارتمانی 5 طبقه تعیین شده است که این ارتفاع در برخی از ساختمانها تا 11 طبقه افزایش مییابد.
وی گفت: مدت زمان ساخت 2هزار و 800 بنای مسکونی در طرح اولیه، 30 ماه درنظر گرفته شده است که تلاش داریم با کاهش زمان پیشبینی شده، واگذاریها را زودتر انجام دهیم.
رحیمیزاده با بیان اینکه 35 هکتار زمین درنظر گرفته شده برای احداث مسکن مهر گرمدره درحال حاضر فاقد هرگونه تاسیسات خدماتی زیربنایی و روبنایی است، تصریح کرد: ابتدا ساختمانها ساخته شده و پس از مشخص شدن معابر اصلی و فرعی، دستگاههای خدمات رسان برای تامین این زیرساختها وارد عمل میشوند.
وی با تاکید بر اینکه شرایط دریافت این واحدها مانند سایر واحدهای مسکن مهر است، افزود: متقاضیان حتما باید واجد شرایط مسکن مهر باشند که در این صورت از کلیه تسهیلات مربوطه همچون وام 25 میلیون تومانی ساخت نیز برخوردار خواهند شد.
کلمات کلیدی: مسکن و اجاره خانه
واکنش بنگاههای مسکن به «قیمترسمی»
مشاوراناملاک: «دو میلیون برای هر مترمربع» در نیمهشمالی تهران استفاده نمیشود
تحلیل املاکیها از شبعید: بازار ناپایدار شده است
![]() |
گروه مسکن- مهدیس فرقانی: مشاوراناملاک درباره آنچه تحت عنوان «قیمت رسمی مسکن در تهران» اعلام شده، اختلافنظر دارند و معتقدند: هماکنون در بازار مسکن شهر تهران غالب واحدهای مسکونی با رقمی فراتر از نرخ میانگین، خریدوفروش میشود.
«دنیایاقتصاد» روز گذشته با استناد به نتایج رهگیری معاملات مسکن و پایش قراردادهای ملکی در بنگاهها، گزارش داد: متوسط قیمت فروش هر متر مربع واحد مسکونی در تهران به صورت رسمی معادل 2 میلیون و 55 هزار تومان شده است به این معنی که میانگین قیمت همه معاملات مسکونی که در طول 10 ماه اول امسال انجام شده، بر پایه متری دو میلیون تومان بوده است.اما این نرخ رسمی که وضعیت کلی قیمت مسکن در پایتخت را نشان میدهد هم اکنون با واکنش مشاوراناملاک روبهرو شده است، به طوری که واسطههای بازار مسکن میگویند: میانگین دو میلیون تومان نه برای کل شهر که فقط برای نیمهجنوبی پایتخت، از سوی فروشندهها مورد استفاده قرار میگیرد.براساس اعلام مشاوران املاک در مناطقی از غرب، شمال غرب و شمال شهر تهران، خریدوفروش آپارتمان با نرخ میانگین 2/2 میلیون تا 5/2 میلیون تومان انجام میشود.
آنطور که دلالان ملکی از جو کنونی بازار مسکن روایت میکنند، طی هفتههای اخیر و با نزدیک شدن به شبعید، این بازار مملو از تقاضای مصرفی و خالی از تقاضای سرمایهای شده است به طوری که تحت تاثیر نقلوانتقالات پیشاز نوروز، متقاضیان مصرفی درصدد برآمدهاند، واحد مسکونی خود را تبدیل به احسن کنند.
این در حالی است که تقاضای سرمایهای به خاطر افزایش قیمت مسکن، فعلا از بازار خارج شدهاند.همچنین تعداد فروشندههایی که هنگام امضای قرارداد، معامله را به هم میزنند نیز رو به افزایش گذاشته است که این موضوع، ناپایداری بازار و قیمت مسکن را نشان میدهد.
به گزارش «دنیایاقتصاد» نتایج 10 ماهه از رهگیری معاملات مسکن حاکی از این خبر است که قیمت مسکن در تهران در مقایسه با فروردین سال جاری معادل 2/14 درصد رشد داشته است؛ به همین خاطر میانگین متوسط قیمت مسکن که در بهار متری یک میلیون و 820 هزار تومان اعلام شده بود هم اکنون به متری 2 میلیون و 50 هزار تومان پیشرفت کرده است. 2 میلیون و 50 هزار تومان به عنوان متوسط قیمت مسکن در تهران رقمیاست که سامانه رهگیری معاملات مسکن مشخص کرده است؛ اما برخی از بنگاهداران فعال در سطح تهران نسبت به رقم اعلام شده اختلاف نظر دارند.
تعدادی از فعالان بازار مسکن در شرق تهران دراین باره به «دنیای اقتصاد» اظهار کردند: نرخ اعلام شده (2 میلیون و 50 هزار تومان) از سوی سامانه رهگیری معاملات مسکن به عنوان متوسط قیمت مسکن در پایتخت، قابل قبول نیست؛ چراکه برای بازار مسکن در شمال تهران که از بالاترین قیمتهای فروش برخوردار است متری 2 میلیون تومان به عنوان قیمت متوسط قابل تصور نیست.
خازنی یکی از بنگاهداران فعال در شرق تهران گفت: در حال حاضر حداقل قیمت هرمتر مربع واحد مسکونی نوساز در محلههای مرغوب شرق حدود 2 میلیون و 200 هزار تومان است، چطور 2 میلیون تومان میتواند قیمت متوسط کل شهر باشد!وی در ادامه افزود: طی هفتههای گذشته قیمت مسکن 10 درصد افزایش پیدا کرده است با این حال تعداد خریداران در حال حاضر بیش از فروشندهها است؛ زیرا فروشندهها نسبت به قیمتی که برای فروش واحدشان اعلام میکنند همچنان تردید دارند که مبادا با دریافت مبلغ فروش نتوانند واحد مورد نظرشان را خریداری کنند.
این بنگاهدار همچنین خاطر نشان کرد: معمولا در این فصل از سال دلالان از بازار معاملات مسکن خارج میشوند؛ چراکه میدانند در اسفند ماه آنها نمیتوانند واحدی را با قیمت ارزنده خریداری کنند تا بتوانند با سود بیشتر به فروش برسانند؛ زیرا آنها معتقدند که نرخهای اعلام شده از سوی فروشندهها به سقف قیمت رسیده و امکان افزایش بیشتر قیمت به عنوان سود محال است مگر اینکه از ماههای قبل از بازار مسکن خرید کرده باشند و حال برای فروش در بازار حضور پیدا کنند.
عدهای از مشاوران املاکی که در غرب تهران فعالیت میکنند نیز درباره متوسط قیمت مسکن در غرب تهران تصریح کردند: در محدوده سعادتآباد و شهرک غرب که جزو بهترین محلههای غرب تهران هستند قیمت متوسط مسکن متری 3 میلیون تومان پیشنهاد میشود؛ اما در دیگر مناطق غرب تهران متوسط قیمت مسکن حدود متری 2 میلیون و 200 هزار تومان برآورد میشود.
به گزارش «دنیای اقتصاد» و به نقل از بنگاهداران فعال در محدوده پونک و صادقیه در حال حاضر اکثر فروشندهها در بازار مسکن تکلیف خریداران را از لحاظ قیمت فروش مشخص نمیکنند؛ زیرا هر لحظه قیمتهای پیشنهادی خود را تغییر میدهند و متقاضی برای خرید یک واحد مدام باید در حال چانهزنی با مالک باشد. در همین زمینه، یکی از فعالان بازار مسکن در غرب تهران تاکید کرد افزایش قیمت مسکن به ازای هر متر مربع، بیش از 200 هزار تومان بوده است.طبق گفته تعدادی از بنگاهداران مسکن در جنوب تهران در حال حاضر قیمت متوسط مسکن در جنوب تهران حدود متری 2 میلیون و 100 هزار تومان است که نسبت به ابتدای سال متر مربعی 200 تا 300 هزار تومان افزایش یافته است.در این بخش از بازار مسکن هم، حجم خریداران بر میزان فروشندهها غلبه میکند؛ چراکه اکثر فروشندهها معتقدند قیمت مسکن با افزایش یکی دو ماه اخیر دوباره در سال جدید به دلیل تورم رشد پیدا خواهد کرد؛ به همین خاطر بیشتر مالکان اکنون قصد فروش واحدشان را ندارند و تصمیم دارند فروش واحد خود را به سال 91 موکول کنند. در منطقه یک تهران اکثر مشاوران املاک متوسط قیمت مسکن را متری 5 میلیون تومان اعلام میکنند؛ البته آنها تاکید دارند که به طور دقیقتر قیمت متوسط در هر محله از شمال تهران متفاوت خواهد بود.جوانرویی، یکی از مشاوران املاک شمال تهران به «دنیای اقتصاد» اظهار کرد: در نیمه دوم امسال قیمت واحدهای مسکونی در شمال تهران با 10 تا 15 درصد رشد مواجه شده است و این روزها تنها فروشندههایی واحدهای خود را به بازار عرضه میکنند که به پول نیاز داشته باشند؛ در غیر این صورت معامله واحدشان را به سال بعد ارجاع میدهند.
کلمات کلیدی: مسکن و اجاره خانه